مسیر مبهم اعتیاد تا درمان/فاصله کارتن خوابی تا مصرف

به گزارش سراج24؛ هفته گذشته ستاد مبارزه با مواد مخدر میزبان وزیر کنترل مواد مخدر پاکستان برای نشستی سه جانبه بود. میزبانی که مجوزی برای بازدید بدون مجوز رسانه ها از مرکز ماده ۱۶سروش یا همان کهریزک سابق شد.

راه بسیار طولانی بود. علاوه بر قرار گیری مرکز، در فاصله دوری از شهر، چند کیلومتری هم مهمان جاده خاکی دسترسی به مرکز سروش بودیم. جدای از گرمای طاقت فرسای هوا، کیلومترها زمین لم یزرع اطراف مرکز بود که چهره ای ناراحت و دلگیر به آن میداد. فضای درونی مجموعه و ساختمان اوضاع بهتری داشت. تمیز بود (یا پیش از امدن ما تمیز کرده بودند)، وسایل تفریحی، سالن تماشای فیلم و همچنین ساخت و ساز های جدید نشان از مسیر بهبود این مرکز میداد. 

اما گذشته از بازدید وزیر پاکستان، با توجه به اینکه مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر و نیروی انتظامی بارها نسبت به مصاحبه با بیماران و معتادان مرکز به ما اخطار داده بودند، فرصتی پیدا کردم تا با حامد حسن‌پور پزشک مرکز نگهداری ماده ۱۶ سروش (کهریزک) صحبتی دوستانه و البته خبری درباره شرایط معتادان و به طور کل اعتیاد کشور داشته باشیم که البته ابتدا از وضعیت خود مرکز شروع شد.  

سوال: اندکی از وضعیت بیماران مرکز سروش برایم بگویید که چطور است؟ 

پاسخ: عمدتاً کم سن و سال هستند و طبق قانون مراکزی مانند سروش که در قالب ماده ۱۶ قرار می‌گیرند فقط اجازه نگهداری معتادان و متجاهرین ۱۷ تا ۶۵ سال را دارند. البته اگر افرادی با سنین بالاتر باشند نیز در صورت عدم احراز صلاحیت سنی، در صورت تایید مددکاری می توانند وارد مرکز شوند.

همانطور که گفته شد معتادین مرکز کهریزک از طریق شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر تهران و در طرح های مختلف توسط پلیس از سطح شهر جمع آوری می شوند. اما کار غربالگری معتادان جمع آوری شده توسط بهزیستی انجام می شود. ظرفیت مرکز سروش یکهزار و ۴۰۰ نفر است. البته بر اساس طرح های جدید ظرفیت این مرکز به ۲ هزار نفر خواهد رسید. همه چیز اماده است و مجوز نگهداری ۲ هزار مددجو نیز اخذ شده است.

میانگین سنی نیز بر اساس آمار، ۱۸ تا ۲۵ سال هشت درصد، ۲۵ تا ۳۹ سال ۲۹ درصد است.

سوال: مراکز نگهداری چه میزان در ترک و بازگشت سالم به زندگی اثرگذار است؟ و آیا باید در این مسیر از دنیا الگو برداری کرد یا اینکه جامعه اعتیاد ما الگویی متفاوت را دارد؟

پاسخ: ابتدا باید بگویم که چرخ را نمیشود از نو اختراع کرد. به طور حتم الگوبرداری از دنیا و کشورهای موفق در کنترل اعتیاد بسیار کار درستی است. در زمینه نتیجه بخشی درمان اعتیاد ۲ تفکر وجود دارد. نخستین اینکه وقتی از نتیجه مثبت صحبت می کنیم منظور پاکی کامل باشد و دومی نگرش این است که وقتی از نتیجه موثر صحبت می کنیم نگاه ما معطوف به کاهش آسیب است.

اگر با نگرش نخست حرکت کنیم و آن را غالب بر روش درمان ببینیم باید اعتراف کرد که خیر نباید انتظار نتیجه بخش بودن را داشت. اما به اعتقاد من حتی اگر درمان و نگهداری منجر به کاهش آسیب شود نیز نتیجه مثبت است که بر نگرش دوم استوار است.

هم اکنون در مجموعه کهریزک ۱۱ بیمار اچ آی وی مثبت نگهداری می شوند که با همکاری وزارت بهداشت مراحل درمان را سپری می‌کنند. پس از درمان نیز در ارتباط با یک خانم دیگر این بیماری منتقل نخواهد شد که در نوع خود گامی مثبت در مسیر کنترل و درمان است.

یا برای مثال دیگر فردی تزریقی است که پس از درمان دیگر دست به تزریق نمی زند و فقط به مصرف خوراکی یا حداکثر کشیدن مواد روی می آورد اما از خطرات تزریق رها می شود. یا در مثالی ساده تر مصرف اعتیاد فرد بهبود یافته به مقدار قابل توجهی کاهش خواهد یافت. بنابراین در کاهش آسیب موفق خواهیم بود.

سوال: برای پاکی کامل چه باید کرد؟

پاسخ: پاکی کامل بسیار سخت است. البته این مربوط به ایران نمی شود و در تمام دنیا درمان کامل اعتیاد امری دشوار است. از لحاظ علمی نیز بهترین راهکار آسیب اجتماعی پیشگیری است و نه مبارزه. نوع این آسیب نیز تفاوتی نمی کند و در تمامی عناوین از کودک کار تا اعتیاد راه اصلی پیشگیری است.

بر اساس تجربه دنیا و تحقیقات میدانی بین المللی، از نخستین مصرف تا متجاهر شدن یا به عبارتی کارتن خوابی چیزی حدود ۱۵ سال طول خواهد کشید اما متاسفانه این زمان در ایران ۵ سال است. علت ان را بنده نمی دانم و شاید بهتر است توسط متخصصین ریشه یابی شود.

در مجموع ما در آموزش ضعیف عمل کرده‌ایم و منظور ما از آموزش محدود به اموزش و پرورش نمی شود که البته یکی از بسترهای لازم و اصلی آموزشی محسوب می شود.

تاثیری که امروز رسانه به خصوص صدا و سیما و شبکه های مجازی در آموزش و مدیریت افکار دارند به طور حتم فراتر از اثرگذاری آموزش و پرورش است. برای مثال تاثیر رسانه در موضوع کرونا بیش از هر نهاد دیگری بود. اوایل شیوع کرونا کسی ماسک استفاده نمی کرد و به نوعی شوخی گرفته می شد. اما رفته رفته به دلیل کار رسانه ای فضا طوری تغییر کرد که با وجود عدم اجبار و مجازات قانونی، افرادی که ماسک نمی زدند در جمع خجالت زده شده و مجبور به استفاده از ماسک می شدند.

سوال: شاهد اشتغال این بیماران اعتیاد در این مرکز هستیم، آیا خودشان هم از شاغل شدن استقبال می کنند؟

پاسخ: بسیار. بسیار استقبال می کنند. عیب بزرگ کار هم همینجاست که ما مراقبت پس از خروج نداریم. اگر صنایع، تولیدکنندگان و یا سرمایه گذاران پای کار باشند و حمایت بشود در روند توانمند سازی و بازگشت به زندگی این افراد اثرگذار خواهد بود.

باید اعتراف کرد که تهران بسیار بزرگ است که این مسئله کار را بسیار سخت می‌کند. در شهرستانها بهتر است زیرا با توجه به اینکه محیط کوچک بوده و مددکاران بیماران را بهتر می شناسند، مراقبت پس از خروج بهتر انجام می شود.

علاوه بر این ایراداتی نیز در قوانین وجود دارد. قانون درستی نداریم به طوری که اصلا رابطه کارگر و کارفرما را نمی توان در مراکز نگهداری حاکم کرد. به طور مثال پیمانکاران به دلیل توان پایین فرد معتاد نسبت به یک آدم عادی طبق قانون کار حقوق نخواهند داد زیرا باید از سود خود کم کنند. اما از طرفی اگر طبق قانون کار حقوق ندهید نیز بیمار می تواند از پیمانکار و حتی مجموعه شکایت کند.

همین مسئله از ورود سرمایه گذار یا پیمانکاران برای ایجاد اشتغال مراکز خودداری می کند که باید در مباحثی قانوینی به دنبال اصلاح وضعیت باشیم.

سوال: عمده دلیل نخستین مصرف معتادین چیست؟

پاسخ: خانواده. اغلب این افراد در درون خانواده مصرف کننده می شوند و نخستین تجربه را نیز با اعضای خانواده یا اطرافیان دارند. شخصیت کودکان ۲ تا ۶ سال شکل می گیرد و برای شکل‌گیری این شخصیت آموزش بصری نقش محوری دارد. این افراد در کودکی قبل از تجربه در درون خانواده شاهد بودند و دیدند.

همین مشاهده باعث ریزش قبح شده و مصرف را به امری عادی تبدیل کرده است تا اینکه به طور کامل فرد گرفتار و به اصطلاح معتاد می شود. همین چرخه نیز برای دیگر اعضای خانواده صادق است و دور باطلی از اعتیاد را برای نسل بعدی اعضای خانواده شکل می دهد.

سوال: در حوزه درمان چقدر پیشرفت کردیم؟

پاسخ: بسیار خوب. امروزه با توجه به تحقیقات بومی و استفاده از شیوه های نوین دنیا در بخش درمان بسیار مسلط هستیم. با توجه به اینکه ما در مسیر قاچاق مواد مخدر قرار گرفتیم با این حال از لحاظ تکنیکی و علمی بسیار غنی هستیم.

اگر بخواهیم از لحاظ عددی صحبت کنیم بیشترین میزان نتیجه گیری در دنیا اکنون ۱۵ درصد است که متعلق به کشورهایی همچون آلمان می شود. بنابراین نمیتوان دنیا را نیز در حوزه درمان موفق دانست.

دلیل این ناموفقیتی نیز چند عاملی بودن اعتیاد و اثربخشی درمان است. ژنتیک، محیط، آموزش و مواردی دیگر است که در درمان و اعتیاد اثرگذار است. اما طبق بررسی ها، ایران در حوزه پاکی کامل حدود ۲ درصد موفق است.

برای همین افزایش ضریب موفقیت نیازمند همگرایی تمامی نهادها و عوامل اثرگذار است. با این حال به طور کل ضریب موفقیت را در دنیا میتوان بسیار ناچیز دانست و وقتی نیز وارد حوزه درمان میشوید باید بیشتر بر کاهش آسیب متمرکز شوید. آنچه امروز جامعه به آن احتیاج است آموزش و پیشگیری زیربنایی است.